Dreams and Dramas :Law as Literature is the book to accompany the 2017 exhibition published by NGBK edited by Agnieszka Kilian in collaboration with Joerg Franzbecker and Jaro Varga. It examines the notion of the law as a fiction, as a tale, as a narrative; and assesses which stories can be heard in the law and which cannot.
We are already used to losing authority. In the 20th century, the edifices of history, anthropology, art history and other disciplines describing the world around us collapsed. Deconstruction of their origins and functions draw attention to the exclusions accompanying the processes of creating a canon, having one vision of reality being privileged at the expense of erasing others. Hence, we seem to be familiar with the fact that these are structural constructions, which relate to reality in the same manner as literary fictions describing it. However, treating the system of law in the same way as a contractual fiction still raises concern, although researchers (especially Marxists) have criticized the interdependence of law with power and ideology since the 1960s. Does not questioning the credibility of law lead to chaos? Would it enable those who break or bend the law with only limited care?
Photo by Kaja Gliwa
The publication ‘Dreams&Dramas. Law as Literature’ is a derivative of the exhibition of the same title, presented at the neue Gesellschaft für bildende Kunst in Berlin in spring 2017. Its author Agnieszka Kilian, is a curator and a researcher, and a lawyer by profession. Her interests in the borderland of law and art were reflected, among others, in the exhibition ‘Text and Its performance’ on the performativity of law (Bunkier Sztuki, Krakow, 2016), as well as in the series ‘Calling Justice’ revolving around the concept of justice (Pavilion, Poznań, 2018). She edited the book in collaboration with Jaro Varga and Joerg Franzbecker.
The initial point of the project was the formula ‘the clear does not require interpretation’ (latin. clara non sunt interpretanda), which assumes that the law can be interpreted only if its text is incomprehensible or does not comply with language rules. However, the category of clarity itself is considered to be disputable, as it is historically, culturally and socially variable. The book focuses precisely on challenging what seems to be obvious and on showing the contractual character of the law. The area of reflection determines the question about reality which is created by the binding legal rules within four interpenetrating categories, such as body, property, territory and community. Therefore, culturally differentiated categories of subjectivity, analyzed in the context of capitalism and liberal democracy, appear to be crucial.
Photo by Kaja Gliwa
The conclusions drawn from the gathered texts confirm the initial intuitions. We know or assume that the language of law can be violent, it supports the privileged, is constructed in previous centuries, and is therefore based on categories inadequate to describe the present, and often imposed on communities representing a different cultural order. However, only particular cases reveal the law permeating every sphere of private and social life, as in the case of transgender people who can administratively change their sex only after making an operational correction. Another example, described by Gerald Torres and Kathryn Milun, concerns the Mashpee tribe. It was a community of indigenous people of North America struggling to regain the lands belonging to their ancestors. They were faced with the requirement to prove their own “tribality”, which, according to the Act of the Supreme Court of the United States of America from 1901, was defined by the category of ethnic purity, politically organized structure and proven ownership of land. Hence, these concepts were overdetermined, and the Mashpee’s efforts remained unfulfilled. The community was characterized, among others, by ethnic diversity resulting from the openness of its members to newcomers from the outside.
The great advantage of this book, as well as the entire project, is going beyond quoting the “dramas” of law and describing mechanisms that reduce the multidimensional nature of the world, sometimes absurdly trying to push the idea of legal universalism. The publication not only proves that transformations of law structures and tools are necessary, but also encourages us to rethink ways of carrying that out. It allows dreaming to become a force for providing revolutionary changes.
The polyphonic narration across disciplines contains reprints of articles, among others the text by Ernst Bloch problematizing the sense of justice or the ethnography of the French Supreme Court undertaken by Bruno Latour, as well as anew created materials. The combination indicates not only the inspiration of the authors, but also the collectivity of their intellectual work. Its strength is based on gathering voices from various areas, not only theoreticians and practitioners of law, but also artists, philosophers, anthropologists, and sociologists presenting intriguing research approaches.
Franck Leibovici, Julien Seroussi, drawing from the cycle ‘muzungu”, 2017, reprinted in the book
For instance, Ayelet Shachar and Ran Hirschl theorize citizenship as a form of inherited property: ‘a combination of a right to exclude and the right not to be excluded’. Nationality determines who belongs to a given community and has the right to its privileges, at the same time it tightly restricts borders access, using two principles: of bloodline and birthplace. Restrictions limiting the ingress to community are perfectly illustrated by an interview with Agata Stajer and Jasper Verlinden, under the unequivocal title ‘When the Facts Reach the Sphere of the Law’. The lawyer and the academic researcher are analyzing the asylum application procedure at the border between Poland and Belarus (i.e. on the border with the European Union), in Terespol, indicating spatio-temporal constraints imposed on asylum seekers most often from Chechnya.
Traveling from Belarusian Brest to Terespol as a non-EUcitizens or without a temporary visa, requires to buy a return ticket. Thus, this initial regulation denies the frame of recognition of a person seeking international protection and their own singularity. Understanding citizenship in terms of a stratification tool, justifies and strengthens the architecture of the border control building and the procedure applied. The EU-funded building is located just next to the train station, it is covered with Venetian glass, which reflects glances from the outside, favoring those who are inside. The exit door leading to the city, locks when the train arrives. According to the valid schedule of the train the time given at the border is strictly determined and limited to four hours. In turn, the asylum claim procedures involves describing the experience of oppression through standard formulas whose implementation results in paradoxical outcomes.
For example, a positive answer to a question on hypothetical will to work in Poland results in assigning economic motivations to the candidate, which automatically excludes them from the category of asylum seekers. Moreover, the request for asylum had to be submitted in person, hence there are no material traces, such as a written application that can be supported by legal assistance. The only “evidence” of the meeting with an immigration officer is a note drawn up by the official. Thus, the legal process of attempting to cross the border in Terespol is based on violent and unequal relations and it perfectly illustrates how the socio-cultural hierarchies overlap with those specified by capitalism.
Photo by Kaja Gliwa
The law as literature is strenuous, unclear and self-referential. Inviting authors who are not familiar with the grammar and stylistics of the language of law results in perverse reading of its texts (such as property). Searching for gaps and inconsistencies entails their further subversive use. Dreaming evokes inspirational effects. The book includes a story by Patrick Bernier, which initiated the artist’s collaboration with Olive Martin and lawyers Sebastien Canevet and Sylvia Preuss-Laussinotte. Collectively they proposed to employ the copyright and intellectual property law to the asylum claim.
The project ‘X. c / Préfet de …, Plaidoirie pour une jurisprudence’ argued that the immaterial work of art by a person with French nationality and a foreigner threatened with deportation, makes both co-authors a carrier or a medium of (French) intangible cultural heritage. Thus, the protection of the jointly created work and its authors can be treated as superior over the law determining nationality, constituting a reason for suspending deportation. The artists perversely reworked the category of property crucial for capitalism, operating under two contractual categories: intangible property and nationality determined by rights of blood and soil. Initial deprivation of personhood through making an entity a carrier of property, finally empowers him/her, ensuring decision-making in matters of place of residence. As Agnieszka Kilian points out, the approach considers nationality in social terms as ‘lives being lived together’.
Debora Hirsch, iaia filiberti, “HeLa”, 2017, detail of the installetion reprinted in the book
The book refers to Boaventura de Sousa Santos, who traces connections between the law and the metaphor of map, focusing on distortions or falsification of reality that characterize both ways of interpreting reality. The authors subtly convey a more radical conviction by placing an empty, framed rectangle, which regards to the Ocean Chart (blank map), one of Henri Holiday’s works illustrating the poem by Lewis Carroll ‘The hunting of the Snark (An Agony in 8 Fits)’ (1876) on the book cover. The map served Bellman and his companions in their hunt for the mythical monster.
He had bought a large map representing the sea,
Without the least vestige of land:
And the crew were much pleased when they found it to be
A map they could all understand.
“What’s the good of Mercator’s North Poles and Equators,
Tropics, Zones, and Meridian Lines?”
So the Bellman would cry: and the crew would reply
“They are merely conventional signs!
“Other maps are such shapes, with their islands and capes!
But we’ve got our brave Captain to thank
(So the crew would protest) “that he’s bought us the best—
A perfect and absolute blank!”
Although, Bellman’s map promised the ocean plan, it was an abstract and unfit navigation tool as it represented nothing. Carte blanche, however, is synonymous with the beginnings.
I am taken by the disobedient reading of texts of law that criticizes the system directly from within it, and appropriates the existing tools using them for radical purposes. The publication design, made by Kaja Gliwa, brings the format of the book closer to the exhibition medium. Leafing through the pages recalls walking across the subsequent spaces of the exhibition. The order is arbitrary, each text is an autonomous part referring to the others. The textual material appears next to the visual ones, the whole is entwined by a visual essay by Agnieszka Piksa, an artist-ironists whose work focuses on language and communication.
However, in the proposal of perverse interpretation of the law, I did not find the answers to the questions bothering me, probably because there is no response to them. How to use this strategy wisely to avoid unethical abuse? Is it possible to prevent situations in which the plasticity of law is exploited cynically?
Katarzyna Maniak
Znaki umowne. Recenzja “Dreams&Dramas. Law as Literature”
Jesteśmy już przyzwyczajeni do utraty autorytetów. W XX wieku upadły gmachy historii, antropologii, historii sztuki i innych dyscyplin opisujących otaczający nas świat. Dekonstrukcja kontekstów ich powoływania oraz mechanizmów określających ich funkcjonowanie zwróciła uwagę na wykluczenia towarzyszące procesom tworzenia kanonu, uprzywilejowanie określonej wizji rzeczywistości kosztem wymazania pozostałych. Wydajemy się więc być obeznani z faktem, że dziedziny te stanowią konstrukcje, mające taki związek z rzeczywistością jak fikcje literackie ją opisujące. Jednak potraktowanie w ten sam sposób systemu prawnego, jako rodzaju fikcji, wciąż budzi niepokój, choć już od lat 60. badacze (zwłaszcza marksistowscy) krytykowali współzależność prawa od władzy i ideologii. Czy podważenie wiarygodności prawa nie prowadzi do chaosu? Czy nie ułatwia działań tym, którzy łamią lub naginają prawo kierując się jedynie własnym interesem?
Publikacja „Dreams&Dramas. Law as Literature” jest pochodną wystawy o tym samym tytule, prezentowanej w neue Gesellschaft für bildende Kunst w Berlinie wiosną 2017 roku. Autorką koncepcji jest Agnieszka Kilian, kuratorka i badaczka, z zawodu prawniczka. Jej zainteresowania pograniczem prawa i sztuki znalazły swój wyraz między innymi w wystawie „Tekst i jego wykonanie” o performatywności prawa (Bunkier Sztuki, Kraków, 2016), a także w cyklu „Calling Justice” poddającym pod dyskusję pojęcie sprawiedliwości (Pawilon, Poznań, 2018). Omawianą książkę zredagowała we współpracy z Jaro Varga oraz Joergiem Franzbeckerem.
Punktem wyjścia projektu jest formuła „jasne nie wymaga interpretacji” (łac. clara non sunt interpretanda), która zakłada, że prawo można interpretować jedynie, gdy jego tekst jest niezrozumiały lub niezgodny z regułami językowymi. Jednak już sama kategoria jasności zostaje przez autorów publikacji uznana za dyskusyjną, jako ta, która jest historycznie, kulturowo i klasowo zmienna. Problematyka książki skupia się właśnie na podważeniu tego, co wydaje się oczywiste oraz na ukazania umowności obowiązujących praw. Obszar refleksji wyznacza pytanie o rzeczywistość, którą tworzą obowiązujące reguły prawne w ramach czterech przenikających się kategorii: ciała, własności, terytorium i społeczności. Kluczowe wydają się więc różnicowane kulturowo kategorie podmiotowości, analizowane w kontekście kapitalizmu i liberalnej demokracji.
Wnioski płynące ze zgromadzonych tekstów potwierdzają wstępne intuicje. Wiemy bądź domyślamy się, że język prawny bywa przemocowy, wspierający uprzywilejowanych, skonstruowany w ubiegłych stuleciach, a więc oparty na kategoriach nieadekwatnych do opisu współczesności, często narzucany społecznościom reprezentującym inny porządek kulturowy. Dopiero jednak konkretne kazusy pokazują prawo przenikające każdą sferę życia prywatnego i społecznego, tak jak w przypadku osób transpłciowych, które mogą administracyjnie zmienić płeć dopiero po dokonaniu jej operacyjnej korekty. Kolejny przykład, opisany przez Geralda Torresa i Kathryn Milun, dotyczy plemienia Mashpee. Społeczność rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej walcząca o odzyskanie terenów należących do przodków, została postawiona przed koniecznością udowodnienia własnej „plemienności”, którą zgodnie z aktem prawnym z 1901 roku Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Ameryki definiowała kategoria czystości etnicznej, fakt tworzenia politycznie zorganizowanej struktury oraz udowodnione posiadanie ziemi. Starania Mashpee nie powiodły się, ponieważ wymienione koncepcje były im obce. Wspólnotę charakteryzowało między innymi zróżnicowanie etniczne, wynikające z otwartości członków społeczności na przybyszy spoza jej kręgu.
Ogromną zaletą książki, a także całego projektu, jest wyjście poza przytoczenie „dramatów” prawa (dramas), opisanie mechanizmów redukujących wielowymiarowy charakter świata, nieraz w absurdalny sposób próbujących forsować idee uniwersalizmu prawnego. Publikacja nie tylko udowadnia, że przekształcenia struktur i narzędzi prawnych są konieczne, ale również otwiera myślenie o nowych sposobach ich przeprowadzenia. Pozwala na marzenia (dreams), na śnienie, które jest stanem koniecznym do dokonania rewolucyjnych zmian. Książka została rozpisana na wiele głosów, zawiera przedruki fragmentów artykułów, między innymi tekst Ernsta Blocha pytającego o sens sprawiedliwości czy etnografię pracy francuskiego Sądu Najwyższego w wykonaniu Bruno Latoura, ale także nowo powstałe materiały. Kombinacja ta wskazuje nie tylko na inspiracje twórców opracowania, ale również na kolektywność pracy intelektualnej. Jej siła tkwi w zebraniu głosów pochodzących z różnych przestrzeni, nie tylko teoretyków i praktyków prawa, ale również artystów, filozofów, antropologów, socjologów przedstawiających ciekawe ujęcia badawcze.
Na przykład, Ayelet Shachar and Ran Hirschl teoretyzują obywatelstwo jako odmianę dziedzicznej własności: kombinacje praw wykluczających i praw zabezpieczających przed wykluczeniem. Przynależność narodowa określa bowiem, kto należy do danej wspólnoty i ma prawo do jej przywilejów, jednocześnie szczelnie ogranicza granice dostępu, bazując w zasadzie na dwóch regułach prawa krwi i ziemi. Restrykcje włączenia się do wspólnoty doskonale obrazuje wywiad z Agatą Stajer i Jasperem Verlindenem, pod jednoznacznym tytułem „When the Facts Reach the Sphere of the Law”, którzy analizują procedurę ubiegania się o azyl na przejściu granicznym między Polską a Białorusią (a więc na granicy z Unią Europejską), w Terespolu. Osoby poszukujące azylu, najczęściej pochodzące z Czeczeni, natrafiają na szereg czasoprzestrzennych ograniczeń. Podróżujący z białoruskiego Brześcia do Terespola, nie-obywatele UE, bez czasowej wizy, zmuszeni są wykupić bilet powroty. Już te wstępne regulacje blokują więc możliwość oficjalnego zdefiniowania statusu osoby poszukującej schronienia i zaznaczenia własnej podmiotowości. Rozumienie obywatelstwa w kategoriach narzędzia stratyfikacji, uzasadnia i zarazem wzmacnia architektura urzędów władzy i stosowana przez nie procedura. Finansowany ze środków UE, budynek kontroli granicznej zlokalizowany tuż obok stacji kolejowej, pokrywa szkło weneckie, które odbija spojrzenia z zewnątrz uprzywilejowując tych znajdujących się w środku. Drzwi wyjściowe z budynku, skierowane w stronę miasta, blokują się w momencie przyjazdu pociągu. Z kolei procedura ubiegania się o azyl zakłada opisanie doświadczenia opresji za pomocą standardowych formuł, których wypełnienia miewa paradoksalne rezultaty. Przykładowo, pozytywna odpowiedź na pytanie o hipotetyczną chęć podjęcia pracy w Polsce, skutkuje przyporządkowaniem kandydatowi ekonomicznych motywacji, które automatycznie wykluczają go z kategorii poszukujących azylu. Ponadto konieczność personalnego złożenia prośby o azyl sprawia, że brak jej materialnych śladów (takich jak podanie, które może być wsparte pomocą prawniczą), jedynym „dowodem” spotkania jest notatka sporządzona przez urzędnika. Legalny tryb przekroczenia granicy w Terespolu bazuje więc na przemocowych i nierównych relacjach, doskonale obrazuje efekt nakładania się hierarchii społeczno-kulturowych na te wyznaczone regułami kapitalizmu.
Prawo to literatura trudna, niejasna, autoreferencyjna. Zaproszenie do wspólnej publikacji autorów, którym reguły prawnego języka nie są znane, skutkuje przekornym czytaniem jego tekstów (takich właśnie jak własność), poszukiwaniem luk i niespójności, a także ich subwersywnym wykorzystaniem. Śnienie daje inspirujące rezultaty. W książce przedrukowano opowiadanie Patricka Berniera, inicjujące współpracę artysty z Olive Martinem i prawnikami Sebastien Canevet oraz Sylvią Preuss-Laussinotte, którzy wspólnie zaproponowali wykorzystanie rozwiązań z obszaru prawa autorskiego do procedury ubiegania się o azyl. W projekcie „X. c/ Préfet de…, Plaidoirie pour une jurisprudence” argumentowali, że kolektywna praca artystyczna realizowana przez osobę posiadającą francuską narodowość oraz cudzoziemca zagrożonego deportacją, czyni ze współtwórców nosicieli (francuskiego) niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Ochrona wspólnie tworzonego dzieła i praw przysługujących jego autorom, zostały przez nich potraktowane jako nadrzędne nad regułami warunkującymi przynależność państwową. Mogły więc tym samym stanowić powód wstrzymania deportacji. Artyści dokonali więc perwersyjnego zabiegu na kluczowym dla kapitalizmu prawie własności, operując w ramach dwóch umownych kategorii: dobra niematerialnego (własność autorska, intelektualna) i narodowości wyznaczanej na drodze prawa ziemi lub krwi. Dokonali uprzedmiotowienia człowieka, czyniąc z niego nośnik własności, po to by finalnie go upodmiotowić, zapewniając decyzyjność w kwestiach miejsca pobytu. Jak pointuje Agnieszka Kilian, w zaproponowanym przez nich ujęciu, narodowość może być rozpatrywana na gruncie społecznym, jako „życia przeżywane razem”.
W publikacji parokrotnie pojawia się nawiązanie do myśli Boaventury de Sousa Santos, który szuka powiązań pomiędzy prawem a metaforą mapy, skupiając się na zakłóceniach bądź fałszowaniu rzeczywistości charakteryzujących oba sposoby interpretowania rzeczywistości. Twórcy publikacji subtelnie przekazują nam radykalniejsze przekonanie. Okładka książki, pusty obramowany prostokąt, nawiązuje do mapy oceanu (Ocean Chart), jednej z prac Henriego Holidaya ilustrujących poemat Lewisa Carrolla „The hunting of the Snark (An Agony in 8 Fits)” (1876 rok, polskie wydanie: „Wyprawa na żmirłacza. Agonia w ośmiu aktach”). Służyła ona bohaterowi opowiadania Brząkaczowi oraz jego kompanom do polowania na mitycznego potwora Żmirłacza:
Kupił mapę ogromną, a na mapie widniało
Tylko morze bez wysp, lądu takoż.
Każdy stwierdził z rozkoszą, że rozumie ją całą,
Choć nie znawca jest ani smakosz.
„Cóż za korzyść wynika ze zwrotnika, z równika,
Po co tym Merkatorem się szasta?”
Brząkacz wołał tak właśnie. A załoga odwrzaśnie:
„To są znaki umowne i basta!
Inne mapy są mętne! Jakieś brzegi pokrętne,
Jakieś wyspy! A dzięki szyprowi
(Darli się na wyprzódki) nasz ocean gładziutki,
Składa się z błękitnych pustkowi!”
Mapa Brząkacza stanowiła abstrakcyjne i niezdatne narzędzie nawigacji, nie przedstawiała nic. Sugerowała plan oceanu była jednak pusta. Carte blanche to jednak synonim początków i możliwości nieograniczonej swobody.
Przekonuje mnie ten sposób nieposłusznego czytania tekstów prawa, który krytykuje system wprost z jego wnętrza, oraz zawłaszcza narzędzia istniejące w jego ramach, by użyć ich do własnych celów. Listę zalet zamknę graficznym opracowaniem publikacji autorstwa Kai Gliwy, której udało się zbliżyć format książki ku medium wystawy. Lektura przypominała mi spacer po kolejnych przestrzeniach wystawy. Jej porządek jest dowolny, ponieważ każdy tekst stanowi autonomiczną część odsyłającą do pozostałych. Materiał tekstowy występuje obok fragmentów ilustracji prac artystów biorących udział w wystawie. Całość spaja esej wizualny Agnieszki Piksy, artystki ironistki, której twórczość koncentruje się wokół zagadnień języka i komunikacji.
W propozycji przekornej interpretacji prawa nie znalazłam jednak odpowiedzi na nurtujące mnie pytania, zapewne dlatego, że nie sposób ich udzielić. Jak rozważnie wykorzystywać tę strategię i unikać jej nieetycznych nadużyć? Czy można zapobiegać sytuacjom, w których plastyczność prawa bywa wyzyskiwana w cyniczny sposób?
The Pro-test Lab – by Nomeda & Gediminas Urbonas
27th November 2019Alan Dimmick: From the Archive by Catherine Owen
4th December 2019Dreams and Dramas :Law as Literature is the book to accompany the 2017 exhibition published by NGBK edited by Agnieszka Kilian in collaboration with Joerg Franzbecker and Jaro Varga. It examines the notion of the law as a fiction, as a tale, as a narrative; and assesses which stories can be heard in the law and which cannot.
We are already used to losing authority. In the 20th century, the edifices of history, anthropology, art history and other disciplines describing the world around us collapsed. Deconstruction of their origins and functions draw attention to the exclusions accompanying the processes of creating a canon, having one vision of reality being privileged at the expense of erasing others. Hence, we seem to be familiar with the fact that these are structural constructions, which relate to reality in the same manner as literary fictions describing it. However, treating the system of law in the same way as a contractual fiction still raises concern, although researchers (especially Marxists) have criticized the interdependence of law with power and ideology since the 1960s. Does not questioning the credibility of law lead to chaos? Would it enable those who break or bend the law with only limited care?
The publication ‘Dreams&Dramas. Law as Literature’ is a derivative of the exhibition of the same title, presented at the neue Gesellschaft für bildende Kunst in Berlin in spring 2017. Its author Agnieszka Kilian, is a curator and a researcher, and a lawyer by profession. Her interests in the borderland of law and art were reflected, among others, in the exhibition ‘Text and Its performance’ on the performativity of law (Bunkier Sztuki, Krakow, 2016), as well as in the series ‘Calling Justice’ revolving around the concept of justice (Pavilion, Poznań, 2018). She edited the book in collaboration with Jaro Varga and Joerg Franzbecker.
The initial point of the project was the formula ‘the clear does not require interpretation’ (latin. clara non sunt interpretanda), which assumes that the law can be interpreted only if its text is incomprehensible or does not comply with language rules. However, the category of clarity itself is considered to be disputable, as it is historically, culturally and socially variable. The book focuses precisely on challenging what seems to be obvious and on showing the contractual character of the law. The area of reflection determines the question about reality which is created by the binding legal rules within four interpenetrating categories, such as body, property, territory and community. Therefore, culturally differentiated categories of subjectivity, analyzed in the context of capitalism and liberal democracy, appear to be crucial.
The conclusions drawn from the gathered texts confirm the initial intuitions. We know or assume that the language of law can be violent, it supports the privileged, is constructed in previous centuries, and is therefore based on categories inadequate to describe the present, and often imposed on communities representing a different cultural order. However, only particular cases reveal the law permeating every sphere of private and social life, as in the case of transgender people who can administratively change their sex only after making an operational correction. Another example, described by Gerald Torres and Kathryn Milun, concerns the Mashpee tribe. It was a community of indigenous people of North America struggling to regain the lands belonging to their ancestors. They were faced with the requirement to prove their own “tribality”, which, according to the Act of the Supreme Court of the United States of America from 1901, was defined by the category of ethnic purity, politically organized structure and proven ownership of land. Hence, these concepts were overdetermined, and the Mashpee’s efforts remained unfulfilled. The community was characterized, among others, by ethnic diversity resulting from the openness of its members to newcomers from the outside.
The great advantage of this book, as well as the entire project, is going beyond quoting the “dramas” of law and describing mechanisms that reduce the multidimensional nature of the world, sometimes absurdly trying to push the idea of legal universalism. The publication not only proves that transformations of law structures and tools are necessary, but also encourages us to rethink ways of carrying that out. It allows dreaming to become a force for providing revolutionary changes.
The polyphonic narration across disciplines contains reprints of articles, among others the text by Ernst Bloch problematizing the sense of justice or the ethnography of the French Supreme Court undertaken by Bruno Latour, as well as anew created materials. The combination indicates not only the inspiration of the authors, but also the collectivity of their intellectual work. Its strength is based on gathering voices from various areas, not only theoreticians and practitioners of law, but also artists, philosophers, anthropologists, and sociologists presenting intriguing research approaches.
For instance, Ayelet Shachar and Ran Hirschl theorize citizenship as a form of inherited property: ‘a combination of a right to exclude and the right not to be excluded’. Nationality determines who belongs to a given community and has the right to its privileges, at the same time it tightly restricts borders access, using two principles: of bloodline and birthplace. Restrictions limiting the ingress to community are perfectly illustrated by an interview with Agata Stajer and Jasper Verlinden, under the unequivocal title ‘When the Facts Reach the Sphere of the Law’. The lawyer and the academic researcher are analyzing the asylum application procedure at the border between Poland and Belarus (i.e. on the border with the European Union), in Terespol, indicating spatio-temporal constraints imposed on asylum seekers most often from Chechnya.
Traveling from Belarusian Brest to Terespol as a non-EUcitizens or without a temporary visa, requires to buy a return ticket. Thus, this initial regulation denies the frame of recognition of a person seeking international protection and their own singularity. Understanding citizenship in terms of a stratification tool, justifies and strengthens the architecture of the border control building and the procedure applied. The EU-funded building is located just next to the train station, it is covered with Venetian glass, which reflects glances from the outside, favoring those who are inside. The exit door leading to the city, locks when the train arrives. According to the valid schedule of the train the time given at the border is strictly determined and limited to four hours. In turn, the asylum claim procedures involves describing the experience of oppression through standard formulas whose implementation results in paradoxical outcomes.
For example, a positive answer to a question on hypothetical will to work in Poland results in assigning economic motivations to the candidate, which automatically excludes them from the category of asylum seekers. Moreover, the request for asylum had to be submitted in person, hence there are no material traces, such as a written application that can be supported by legal assistance. The only “evidence” of the meeting with an immigration officer is a note drawn up by the official. Thus, the legal process of attempting to cross the border in Terespol is based on violent and unequal relations and it perfectly illustrates how the socio-cultural hierarchies overlap with those specified by capitalism.
The law as literature is strenuous, unclear and self-referential. Inviting authors who are not familiar with the grammar and stylistics of the language of law results in perverse reading of its texts (such as property). Searching for gaps and inconsistencies entails their further subversive use. Dreaming evokes inspirational effects. The book includes a story by Patrick Bernier, which initiated the artist’s collaboration with Olive Martin and lawyers Sebastien Canevet and Sylvia Preuss-Laussinotte. Collectively they proposed to employ the copyright and intellectual property law to the asylum claim.
The project ‘X. c / Préfet de …, Plaidoirie pour une jurisprudence’ argued that the immaterial work of art by a person with French nationality and a foreigner threatened with deportation, makes both co-authors a carrier or a medium of (French) intangible cultural heritage. Thus, the protection of the jointly created work and its authors can be treated as superior over the law determining nationality, constituting a reason for suspending deportation. The artists perversely reworked the category of property crucial for capitalism, operating under two contractual categories: intangible property and nationality determined by rights of blood and soil. Initial deprivation of personhood through making an entity a carrier of property, finally empowers him/her, ensuring decision-making in matters of place of residence. As Agnieszka Kilian points out, the approach considers nationality in social terms as ‘lives being lived together’.
The book refers to Boaventura de Sousa Santos, who traces connections between the law and the metaphor of map, focusing on distortions or falsification of reality that characterize both ways of interpreting reality. The authors subtly convey a more radical conviction by placing an empty, framed rectangle, which regards to the Ocean Chart (blank map), one of Henri Holiday’s works illustrating the poem by Lewis Carroll ‘The hunting of the Snark (An Agony in 8 Fits)’ (1876) on the book cover. The map served Bellman and his companions in their hunt for the mythical monster.
He had bought a large map representing the sea,
Without the least vestige of land:
And the crew were much pleased when they found it to be
A map they could all understand.
“What’s the good of Mercator’s North Poles and Equators,
Tropics, Zones, and Meridian Lines?”
So the Bellman would cry: and the crew would reply
“They are merely conventional signs!
“Other maps are such shapes, with their islands and capes!
But we’ve got our brave Captain to thank
(So the crew would protest) “that he’s bought us the best—
A perfect and absolute blank!”
Although, Bellman’s map promised the ocean plan, it was an abstract and unfit navigation tool as it represented nothing. Carte blanche, however, is synonymous with the beginnings.
I am taken by the disobedient reading of texts of law that criticizes the system directly from within it, and appropriates the existing tools using them for radical purposes. The publication design, made by Kaja Gliwa, brings the format of the book closer to the exhibition medium. Leafing through the pages recalls walking across the subsequent spaces of the exhibition. The order is arbitrary, each text is an autonomous part referring to the others. The textual material appears next to the visual ones, the whole is entwined by a visual essay by Agnieszka Piksa, an artist-ironists whose work focuses on language and communication.
However, in the proposal of perverse interpretation of the law, I did not find the answers to the questions bothering me, probably because there is no response to them. How to use this strategy wisely to avoid unethical abuse? Is it possible to prevent situations in which the plasticity of law is exploited cynically?
Katarzyna Maniak
Znaki umowne. Recenzja “Dreams&Dramas. Law as Literature”
Jesteśmy już przyzwyczajeni do utraty autorytetów. W XX wieku upadły gmachy historii, antropologii, historii sztuki i innych dyscyplin opisujących otaczający nas świat. Dekonstrukcja kontekstów ich powoływania oraz mechanizmów określających ich funkcjonowanie zwróciła uwagę na wykluczenia towarzyszące procesom tworzenia kanonu, uprzywilejowanie określonej wizji rzeczywistości kosztem wymazania pozostałych. Wydajemy się więc być obeznani z faktem, że dziedziny te stanowią konstrukcje, mające taki związek z rzeczywistością jak fikcje literackie ją opisujące. Jednak potraktowanie w ten sam sposób systemu prawnego, jako rodzaju fikcji, wciąż budzi niepokój, choć już od lat 60. badacze (zwłaszcza marksistowscy) krytykowali współzależność prawa od władzy i ideologii. Czy podważenie wiarygodności prawa nie prowadzi do chaosu? Czy nie ułatwia działań tym, którzy łamią lub naginają prawo kierując się jedynie własnym interesem?
Publikacja „Dreams&Dramas. Law as Literature” jest pochodną wystawy o tym samym tytule, prezentowanej w neue Gesellschaft für bildende Kunst w Berlinie wiosną 2017 roku. Autorką koncepcji jest Agnieszka Kilian, kuratorka i badaczka, z zawodu prawniczka. Jej zainteresowania pograniczem prawa i sztuki znalazły swój wyraz między innymi w wystawie „Tekst i jego wykonanie” o performatywności prawa (Bunkier Sztuki, Kraków, 2016), a także w cyklu „Calling Justice” poddającym pod dyskusję pojęcie sprawiedliwości (Pawilon, Poznań, 2018). Omawianą książkę zredagowała we współpracy z Jaro Varga oraz Joergiem Franzbeckerem.
Punktem wyjścia projektu jest formuła „jasne nie wymaga interpretacji” (łac. clara non sunt interpretanda), która zakłada, że prawo można interpretować jedynie, gdy jego tekst jest niezrozumiały lub niezgodny z regułami językowymi. Jednak już sama kategoria jasności zostaje przez autorów publikacji uznana za dyskusyjną, jako ta, która jest historycznie, kulturowo i klasowo zmienna. Problematyka książki skupia się właśnie na podważeniu tego, co wydaje się oczywiste oraz na ukazania umowności obowiązujących praw. Obszar refleksji wyznacza pytanie o rzeczywistość, którą tworzą obowiązujące reguły prawne w ramach czterech przenikających się kategorii: ciała, własności, terytorium i społeczności. Kluczowe wydają się więc różnicowane kulturowo kategorie podmiotowości, analizowane w kontekście kapitalizmu i liberalnej demokracji.
Wnioski płynące ze zgromadzonych tekstów potwierdzają wstępne intuicje. Wiemy bądź domyślamy się, że język prawny bywa przemocowy, wspierający uprzywilejowanych, skonstruowany w ubiegłych stuleciach, a więc oparty na kategoriach nieadekwatnych do opisu współczesności, często narzucany społecznościom reprezentującym inny porządek kulturowy. Dopiero jednak konkretne kazusy pokazują prawo przenikające każdą sferę życia prywatnego i społecznego, tak jak w przypadku osób transpłciowych, które mogą administracyjnie zmienić płeć dopiero po dokonaniu jej operacyjnej korekty. Kolejny przykład, opisany przez Geralda Torresa i Kathryn Milun, dotyczy plemienia Mashpee. Społeczność rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej walcząca o odzyskanie terenów należących do przodków, została postawiona przed koniecznością udowodnienia własnej „plemienności”, którą zgodnie z aktem prawnym z 1901 roku Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Ameryki definiowała kategoria czystości etnicznej, fakt tworzenia politycznie zorganizowanej struktury oraz udowodnione posiadanie ziemi. Starania Mashpee nie powiodły się, ponieważ wymienione koncepcje były im obce. Wspólnotę charakteryzowało między innymi zróżnicowanie etniczne, wynikające z otwartości członków społeczności na przybyszy spoza jej kręgu.
Ogromną zaletą książki, a także całego projektu, jest wyjście poza przytoczenie „dramatów” prawa (dramas), opisanie mechanizmów redukujących wielowymiarowy charakter świata, nieraz w absurdalny sposób próbujących forsować idee uniwersalizmu prawnego. Publikacja nie tylko udowadnia, że przekształcenia struktur i narzędzi prawnych są konieczne, ale również otwiera myślenie o nowych sposobach ich przeprowadzenia. Pozwala na marzenia (dreams), na śnienie, które jest stanem koniecznym do dokonania rewolucyjnych zmian. Książka została rozpisana na wiele głosów, zawiera przedruki fragmentów artykułów, między innymi tekst Ernsta Blocha pytającego o sens sprawiedliwości czy etnografię pracy francuskiego Sądu Najwyższego w wykonaniu Bruno Latoura, ale także nowo powstałe materiały. Kombinacja ta wskazuje nie tylko na inspiracje twórców opracowania, ale również na kolektywność pracy intelektualnej. Jej siła tkwi w zebraniu głosów pochodzących z różnych przestrzeni, nie tylko teoretyków i praktyków prawa, ale również artystów, filozofów, antropologów, socjologów przedstawiających ciekawe ujęcia badawcze.
Na przykład, Ayelet Shachar and Ran Hirschl teoretyzują obywatelstwo jako odmianę dziedzicznej własności: kombinacje praw wykluczających i praw zabezpieczających przed wykluczeniem. Przynależność narodowa określa bowiem, kto należy do danej wspólnoty i ma prawo do jej przywilejów, jednocześnie szczelnie ogranicza granice dostępu, bazując w zasadzie na dwóch regułach prawa krwi i ziemi. Restrykcje włączenia się do wspólnoty doskonale obrazuje wywiad z Agatą Stajer i Jasperem Verlindenem, pod jednoznacznym tytułem „When the Facts Reach the Sphere of the Law”, którzy analizują procedurę ubiegania się o azyl na przejściu granicznym między Polską a Białorusią (a więc na granicy z Unią Europejską), w Terespolu. Osoby poszukujące azylu, najczęściej pochodzące z Czeczeni, natrafiają na szereg czasoprzestrzennych ograniczeń. Podróżujący z białoruskiego Brześcia do Terespola, nie-obywatele UE, bez czasowej wizy, zmuszeni są wykupić bilet powroty. Już te wstępne regulacje blokują więc możliwość oficjalnego zdefiniowania statusu osoby poszukującej schronienia i zaznaczenia własnej podmiotowości. Rozumienie obywatelstwa w kategoriach narzędzia stratyfikacji, uzasadnia i zarazem wzmacnia architektura urzędów władzy i stosowana przez nie procedura. Finansowany ze środków UE, budynek kontroli granicznej zlokalizowany tuż obok stacji kolejowej, pokrywa szkło weneckie, które odbija spojrzenia z zewnątrz uprzywilejowując tych znajdujących się w środku. Drzwi wyjściowe z budynku, skierowane w stronę miasta, blokują się w momencie przyjazdu pociągu. Z kolei procedura ubiegania się o azyl zakłada opisanie doświadczenia opresji za pomocą standardowych formuł, których wypełnienia miewa paradoksalne rezultaty. Przykładowo, pozytywna odpowiedź na pytanie o hipotetyczną chęć podjęcia pracy w Polsce, skutkuje przyporządkowaniem kandydatowi ekonomicznych motywacji, które automatycznie wykluczają go z kategorii poszukujących azylu. Ponadto konieczność personalnego złożenia prośby o azyl sprawia, że brak jej materialnych śladów (takich jak podanie, które może być wsparte pomocą prawniczą), jedynym „dowodem” spotkania jest notatka sporządzona przez urzędnika. Legalny tryb przekroczenia granicy w Terespolu bazuje więc na przemocowych i nierównych relacjach, doskonale obrazuje efekt nakładania się hierarchii społeczno-kulturowych na te wyznaczone regułami kapitalizmu.
Prawo to literatura trudna, niejasna, autoreferencyjna. Zaproszenie do wspólnej publikacji autorów, którym reguły prawnego języka nie są znane, skutkuje przekornym czytaniem jego tekstów (takich właśnie jak własność), poszukiwaniem luk i niespójności, a także ich subwersywnym wykorzystaniem. Śnienie daje inspirujące rezultaty. W książce przedrukowano opowiadanie Patricka Berniera, inicjujące współpracę artysty z Olive Martinem i prawnikami Sebastien Canevet oraz Sylvią Preuss-Laussinotte, którzy wspólnie zaproponowali wykorzystanie rozwiązań z obszaru prawa autorskiego do procedury ubiegania się o azyl. W projekcie „X. c/ Préfet de…, Plaidoirie pour une jurisprudence” argumentowali, że kolektywna praca artystyczna realizowana przez osobę posiadającą francuską narodowość oraz cudzoziemca zagrożonego deportacją, czyni ze współtwórców nosicieli (francuskiego) niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Ochrona wspólnie tworzonego dzieła i praw przysługujących jego autorom, zostały przez nich potraktowane jako nadrzędne nad regułami warunkującymi przynależność państwową. Mogły więc tym samym stanowić powód wstrzymania deportacji. Artyści dokonali więc perwersyjnego zabiegu na kluczowym dla kapitalizmu prawie własności, operując w ramach dwóch umownych kategorii: dobra niematerialnego (własność autorska, intelektualna) i narodowości wyznaczanej na drodze prawa ziemi lub krwi. Dokonali uprzedmiotowienia człowieka, czyniąc z niego nośnik własności, po to by finalnie go upodmiotowić, zapewniając decyzyjność w kwestiach miejsca pobytu. Jak pointuje Agnieszka Kilian, w zaproponowanym przez nich ujęciu, narodowość może być rozpatrywana na gruncie społecznym, jako „życia przeżywane razem”.
W publikacji parokrotnie pojawia się nawiązanie do myśli Boaventury de Sousa Santos, który szuka powiązań pomiędzy prawem a metaforą mapy, skupiając się na zakłóceniach bądź fałszowaniu rzeczywistości charakteryzujących oba sposoby interpretowania rzeczywistości. Twórcy publikacji subtelnie przekazują nam radykalniejsze przekonanie. Okładka książki, pusty obramowany prostokąt, nawiązuje do mapy oceanu (Ocean Chart), jednej z prac Henriego Holidaya ilustrujących poemat Lewisa Carrolla „The hunting of the Snark (An Agony in 8 Fits)” (1876 rok, polskie wydanie: „Wyprawa na żmirłacza. Agonia w ośmiu aktach”). Służyła ona bohaterowi opowiadania Brząkaczowi oraz jego kompanom do polowania na mitycznego potwora Żmirłacza:
Kupił mapę ogromną, a na mapie widniało
Tylko morze bez wysp, lądu takoż.
Każdy stwierdził z rozkoszą, że rozumie ją całą,
Choć nie znawca jest ani smakosz.
„Cóż za korzyść wynika ze zwrotnika, z równika,
Po co tym Merkatorem się szasta?”
Brząkacz wołał tak właśnie. A załoga odwrzaśnie:
„To są znaki umowne i basta!
Inne mapy są mętne! Jakieś brzegi pokrętne,
Jakieś wyspy! A dzięki szyprowi
(Darli się na wyprzódki) nasz ocean gładziutki,
Składa się z błękitnych pustkowi!”
Mapa Brząkacza stanowiła abstrakcyjne i niezdatne narzędzie nawigacji, nie przedstawiała nic. Sugerowała plan oceanu była jednak pusta. Carte blanche to jednak synonim początków i możliwości nieograniczonej swobody.
Przekonuje mnie ten sposób nieposłusznego czytania tekstów prawa, który krytykuje system wprost z jego wnętrza, oraz zawłaszcza narzędzia istniejące w jego ramach, by użyć ich do własnych celów. Listę zalet zamknę graficznym opracowaniem publikacji autorstwa Kai Gliwy, której udało się zbliżyć format książki ku medium wystawy. Lektura przypominała mi spacer po kolejnych przestrzeniach wystawy. Jej porządek jest dowolny, ponieważ każdy tekst stanowi autonomiczną część odsyłającą do pozostałych. Materiał tekstowy występuje obok fragmentów ilustracji prac artystów biorących udział w wystawie. Całość spaja esej wizualny Agnieszki Piksy, artystki ironistki, której twórczość koncentruje się wokół zagadnień języka i komunikacji.
W propozycji przekornej interpretacji prawa nie znalazłam jednak odpowiedzi na nurtujące mnie pytania, zapewne dlatego, że nie sposób ich udzielić. Jak rozważnie wykorzystywać tę strategię i unikać jej nieetycznych nadużyć? Czy można zapobiegać sytuacjom, w których plastyczność prawa bywa wyzyskiwana w cyniczny sposób?